تدریس یک فعالیت بسیار هیجان انگیز است زیرا به معلمان این امکان را می‌دهد که دانش آموزان را فعال و علاقه‌مند به آموزش ساخته و تجربه‌ای منحصر به فرد، برایشان خلق کنند.

احتمالا شما هم یکی از درس‌های زمان مدرسه‌تان را بیشتر از سایر درس‌ها دوست داشتید. اما دلیل آن چه بوده؟ شاید یکی از دلایل‌، این بوده که معلمِ آن درس، روش تدریس جذابی داشته و شما را نسبت به آن درس علاقه‌مند کرده است.

وقتی به موضوع تدریس می‌پردازیم، باید به اهمیت استفاده از روش‌های مختلف در فرایند آموزش توجه کنیم. استفاده از یک روشِ تنها ممکن است باعث عدم تأثیرگذاری مناسب بر دانش‌پذیران شود. بنابراین، استفاده از روش‌های متعدد و مناسب در فرایند آموزش بسیار حائز اهمیت است.

انواع روش‌های تدریس

روش تدریس

با گذشت زمان، انواع مختلفی از روش‌های تدریس به وجود آمده است و دسته‌بندی‌های مختلفی برای انواع روش‌های تدریس وجود دارد. روش‌های تدریس می‌توانند به دو دسته عمده، یعنی تدریس سنتی و تدریس مدرن، تقسیم شوند و ما در این پست می‌خواهیم بیشتر در مورد این متدها صحبت کنیم.

روش تدریس سنتی

روش تدریس سنتی به معنای استفاده از روش‌ها و فرآیندهای قدیمی در آموزش است.

از میان روش‌های تاریخی و قدیمی، دو مورد بیش از سایر روش‌ها در ایران شهرت دارند: یکی روش سقراطی و دیگری روش مکتبی.

روش تدریس سقراطی یک رویکرد آموزشی است که اساساً بر اساس ایده‌های فیلسوف یونان باستان، سقراط، مبتنی است. سقراط فیلسوف معروف یونانی، روش ویژه‌ای به شکل سوال و جواب را برای آموزش و تدریس به کار می‌بُرد.

در روش سقراطی، اساس اصلی تدریس این است که استاد سوالاتی می‌پرسد تا دانشجویان به تفکر، استدلال و رسیدن به نتایج، مشغول شوند. این روش به جای انتقال مستقیم دانش توسط استاد، به دانشجو این امکان را می‌دهد که با تفکر، تحلیل، و حل مسائل خود، به نتایجی برسد.

در واقع معلم و مدرس صحبت نمی‌کند، سوال می‌کند و دانش‌پذیران صحبت می‌کنند.

مراحل اصلی روش سقراطی عبارتند از:

  • پرسش سوالات: استاد سوالاتی مطرح می‌کند تا دانشجوها به تفکر و بحث مشغول شوند.
  • استدلال و تفکر: دانشجوها ملزم به استدلال و تفکر جواب به سوالات مطرح شده هستند. این کمک می‌کند تا آنها به تجربه مستقیم دانش واقعی برسند.
  • بررسی مفاهیم و بازخورد: استاد نقدهای خود را نسبت به استدلال دانشجوها مطرح می‌کند و این بازخورد به دانشجوها کمک می‌کند تا مفاهیم خود را بهبود بخشند.
  • تحلیل و بهبود: دانشجوها به تحلیل کارهای خود پرداخته و مفاهیم خود را بهبود می‌بخشند.

این روش به دانشجوها امکان می‌دهد که خودشان به اندازه ممکن در فرآیند یادگیری و درک موضوع مشارکت داشته باشند.

نظام آموزش مکتبی نیز جنبه تاریخی و سنتی دارد. مکتب یا مکتب‌خانه آموزشگاهیست که در آن معمولاً یک استاد که تحصیل کرده علوم اسلامی است به کار آموزش می‌پردازد. نظام آموزش سنتی ایران در دورهٔ قاجار را می‌توان نظام مکتب خانه‌ای نامید.

فلسفه آموختن این نظام بیشتر تربیت شاگردان و آموختن شرعیات دینی و مذهبی بود. با آغاز به کار رضاشاه و گسترش مدارس رایگان، عملاً بساط مکتب خانه‌ها برچیده شد.

از مسائل و مشکلات مکتب خانه‌ها می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

  • مکتب خانه‌ها ۶ماه پرکار و ۶ماه تعطیل بودند.
  • شروع آموزش به زبان عربی بود و کودکان مطالب را طوطی‌وار حفظ می‌کردند.
  • هرچه سطح بالاتر می‌رفت از تعداد شاگردان و معلم‌ها کاسته می‌شد.

روش تدریس مدرن

روش‌های تدریس مدرن روش‌هایی هستند که متکی بر یافته‌های روانشناسی و علوم تربیتی جدید می‌باشند.

انواع روش‌های نوین

روش توضیحی: روش توضیحی یعنی انتقال اطلاعات به دانش پذیران با استفاده از کتاب و جزوه و یا سخنرانی. در این روش معلم مطالب درسی کتاب، جزوه یا غیره را برای دانش آموزان توضیح می‌دهد.

روش سخنرانی: روش سخنرانی جزء روش توضیحی محسوب می‌شود. در این روش، از بیان شفاهی برای توضیح و تفهیم مطالب استفاده می‌شود.

روش اکتشافی: روش تدریس اکتشافی با تأکید بر ارتقاء مهارت‌های تفکری، تعاملی، و حل مسائل به دانشجوها امکان می‌دهد تا در فرآیند یادگیری خود نقش فعال داشته باشند و اطلاعات را به شکل عمیق‌تری درک کنند.

روش حل مسئله:  روش تدریس حل مساله یک رویکرد آموزشی‌ست که تمرکز اصلی آن بر توسعه مهارت‌های حل مسائل، تفکر انتقادی، و ارتقاء قابلیت‌های تفکری دانشجوهاست. در این روش، استاد به دانشجوها فرصت می‌دهد تا با مسائل و چالش‌ها مواجه شده، آن‌ها را تجزیه و تحلیل کنند و راه‌حل‌های ممکن را ارائه دهند.

روش مباحثه: روش تدریس مباحثه (Debate) یک رویکرد آموزشی است که در این روش، دانشجوها در مورد یک موضوع خاص به دو یا چند گروه تقسیم می‌شوند و هر گروه نقطه نظر و استدلال خود را مطرح می‌کند. این فرآیند تشویق به تفکر انتقادی، مهارت‌های ارتباطی، و برخورد با نظرات متفاوت می‌کند.

پرسش و پاسخ: این روش تدریس، مشابه روش تدریس سقراطی است که، استاد یا مدرس سوالات را مطرح می‌کند و دانشجویان باید با ارائه پاسخ‌های منطقی و مناسب به سوالات، مفاهیم را درک کنند. این روش به دانشجوها امکان می‌دهد تا به صورت فعال در فرآیند یادگیری شرکت کنند.

یادگیری فردی: روش تدریس یادگیری فردی به هر دانشجو امکان می‌دهد به صورت فردی و بر اساس نیازها و توانایی‌های شخصی خود یاد بگیرد. در این روش، استفاده از ابزارها و راهکارهای شخصی سازی آموزش برای هر دانشجو تأکید دارد.

روش آزمایشی: در این روش، مستقیماً چیزی آموزش داده نمی‌شود ، بلکه موقعیت و شرایطی فراهم می‌شود تا شاگردان، از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مسئله را کشف کنند؛ به عبارت دیگر، روش آزمایشی فعالیتی است که در جریان آن، شاگردان با به کار بردن وسایل و تجهیزات و مواد خاصی درباره مفهومی خاص تجربه کسب می‌کنند.

روش نمایشی: در این روش ، افراد مهارت‌های خاصی را از طریق دیدن فرا می‌گیرند و معلم طرز کاربرد وسیله یا چگونگی ساختن یک شیء را نشان می‌دهد. با استفاده از این روش ، معلم می‌تواند یک مهارت را به تعداد زیادی از شاگردان و در طی زمانی کوتاه ارائه دهد.

گردش علمی یا فعالیت تجربی خارج از کلاس: می‌توان از زمان یک جلسه تدریس در خارج از کلاس استفاده کرد و تحقیقات اثر بخشی را در محیط آموزش یا در اطراف آن انجام داد،  مثلاً با توجه به مطالعه کتاب علوم می‌توان فراگیران را تجهیز کرد تا گلها و گیاهان حیاط را مورد مطالعه قرار دهند و گزارش تهیه کنند .

مزایا و معایب تدریس سنتی و مدرن

تدریس سنتی و مدرن هرکدام ویژگی‌ها و مزایا و معایب خود را دارند. در زیر به برخی از این مزایا و معایب اشاره می‌شود:

مزایای تدریس سنتی

  • استقرار و استانداردسازی: تدریس سنتی معمولاً به شیوه استاندارد و قابل پیش‌بینی ارائه می‌شود که می‌تواند برای تدریس مفاهیم و موضوعات معین موثر باشد.
  • چندنفره: این نوع تدریس به معلم این امکان را می‌دهد که مقدار زیادی اطلاعات را به چندین دانشجو  به صورت همزمان تدریس کند.
  • منابع محدود: از آنجا که استفاده از فناوری در این روش زیاد نیست، این نوع تدریس می‌تواند در مواقعی که منابع فناوری محدود هستند، مؤثر باشد.

معایب تدریس سنتی

  • تعامل محدود: تدریس سنتی تعامل محدودی بین دانشجوها و معلم فراهم می‌کند، که ممکن است توسعه مهارات ارتباطی و انتقال ایده‌ها را کاهش دهد.
  • نداشتن انعطاف: تدریس سنتی ممکن است انعطاف پذیری کمی داشته باشد و نتواند به بهترین شکل با نیازها و استعدادهای متنوع دانشجوها سازگار شود.
  • کمبود مشارکت دانشجویان: در این نوع تدریس، ممکن است دانشجوها کمتر در مشارکت‌ها و فعالیت‌های کلاسی شرکت کنند.

مزایای تدریس مدرن

  • تعامل بیشتر: تدریس مدرن تعامل بیشتر بین دانشجوها و معلم را ترویج می‌کند و به دانشجوها فرصت می‌دهد تا بهتر با محتواها ارتباط برقرار کنند.
  • پیشرفت فناوری: استفاده از فناوری در تدریس مدرن امکاناتی مانند اطلاعات بصری، ویدئوها، و ابزارهای تعاملی را فراهم می‌کند که می‌تواند فرآیند یادگیری را جذاب‌تر کند.
  • تنوع در ارائه مطالب: مدرن بودن به معلم این امکان را می‌دهد تا از روش‌ها و ابزارهای متنوعی برای ارائه مطالب استفاده کند و یادگیری متنوع‌تری ایجاد کند.

معایب تدریس مدرن

  • زمان‌بر بودن: برنامه‌ریزی و اجرای تدریس مدرن ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، زیرا فناوری و ابزارهای مدرن نیازمند آموزش و یادگیری معلمان هستند.
  • هزینه بالا: مدرن بودن نیازمند سرمایه‌گذاری در زمینه فناوری و ابزارهای جدید است که ممکن است برخی از مؤسسات یا مدارس نتوانند آن را فراهم کنند.
  • مقاومت در بین معلمان و دانشجوها: برخی از معلمان و دانشجوها ممکن است به دلیل تغییرات فرهنگی و فناوری مقاومت کنند و این می‌تواند به مشکلات در فرآیند اجرای تدریس مدرن منجر شود.

به طور کلی، هریک از این روش‌ها دارای ویژگی‌ها و مزایا و معایب خود است. انتخاب بهترین روش تدریس وابسته به موضوعات، نیازها و شرایط خاص هر محیط آموزشی است.

اما به صورت کلی ترکیب روش تدریس سقراطی که با تعامل خود دانش پذیران همراه است با روش های مدرنی نظیر روش اکتشافی و حل مسئله نتیجه رضایت بخشی برای یادگیری بهتر خواهد داشت.

ویکی درس یک سامانه آموزش آنلاین است که به منظور افزایش دسترسی به اطلاعات آموزشی و بهبود فرآیند یادگیری توسط جامعه ایجاد شده است. این سیستم از انواع مختلف شیوه‌های تدریس بهره می‌برد تا برای افراد امکان یادگیری از طریق محتواهای متنی، تصویری، صوتی و حتی تعاملی را فراهم کند.

ویکی درس به کاربران اجازه می‌دهد تا به صورت مشارکتی در ایجاد و بهبود محتواهای آموزشی شرکت کنند، این به معنای این است که تدریس به یک فرآیند دوسویه تبدیل می‌شود. از طریق این سامانه، افراد می‌توانند به سرعت و با دسترسی آسان به اطلاعات، مهارت‌ها و دانش مورد نیاز خود را گسترش دهند، در حالی که با جامعه‌ی آموزشی گسترده در ارتباط باشند. ویکی درس نه تنها به یادگیری فردی کمک می‌کند بلکه مسیری را برای تبادل نظر، تعامل و توسعه یادگیری اجتماعی فراهم می‌آورد.

نتیجه گیری

نتیجه‌گیری از مقایسه انواع روش تدریس سنتی و مدرن نشان می‌دهد که هرکدام از این روش‌ها مزایا و معایب خود را دارند. روش‌های سنتی، با اتکا بر تدریس معلم مرکزی و استفاده از منابع محدود، ممکن است در ایجاد انضباط و ترتیب در کلاس‌ها مؤثر باشند. از طرف دیگر، روش‌های مدرن با بهره‌گیری از فناوری، تعامل بیشتر دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند و به ایجاد یادگیری تعاملی و خودآموز کمک می‌کنند.

به عنوان نتیجه، می‌توان گفت که هرکدام از این روش‌ها ممکن است در شرایط خاص خود مؤثر باشند. در حالی که روش‌های سنتی می‌توانند برای انتقال اطلاعات اساسی و ایجاد انضباط مفید باشند، روش‌های مدرن به دانش‌آموزان امکان انعطاف بیشتر در یادگیری و استفاده از منابع متنوع را فراهم می‌کنند. بهترین رویکرد ممکن است با تلفیق اجزای مثبت از هر دو نوع روش و سازماندهی آموزش به شکل هوشمندانه و تطبیقی با نیازهای دانش‌آموزان، به دست آید.

از همین نویسنده: